Ευθύνη, μια άγνωστη λέξη…

Ευθύνη

Μια άγνωστη λέξη…

Ο Απόστολος διευθύνει ένα δημόσιο κέντρο ψυχικής υγείας σε μια πόλη 200.000 κατοίκων. Είναι ψυχίατρος. Το κέντρο απασχολεί τρεις ψυχιάτρους, πέντε ψυχολόγους και τρεις κοινωνικές λειτουργούς. Παράλληλα έχει και 8 άτομα διοικητικό προσωπικό.

Τις τελευταίες εβδομάδες ο Απόστολος έχει κλειστεί στο γραφείο του. Έχει αναλάβει την οργάνωση ενός επιστημονικού συμπόσιου. Το συμπόσιο πρόκειται να γίνει στην αίθουσα συνεδρίων του κέντρου το οποίο διευθύνει ο Απόστολος. Ο ίδιος εργάζεται ατέλειωτες ώρες για να βγάλει το κέντρο ασπροπρόσωπο.

Έν’ απόγευμα μπήκε στο γραφείο του η ρεσεψιονίστρια του κέντρου και του είπε ότι έχει έρθει ένας νεαρός του οποίου η κατάσταση τής φάνηκε σοβαρή. Εκείνη την ώρα όλο το θεραπευτικό προσωπικό ήταν απασχολημένο. Ο Απόστολος της ζήτησε να τον φέρει στο γραφείο του.

Ο νεαρός ήταν γύρω στα 25. Φαινότανε πολύ καταβεβλημένος. Πριν τρεις ώρες βρήκε στο σπίτι του ένα γράμμα από την κοπέλα με την οποία συζούσαν τα τελευταία 2 χρόνια: Τον πληροφορούσε ότι μάζεψε όλα τα πράγματά της και φεύγει από την πόλη χωρίς να του πει πού πηγαίνει. Ανάφερε στον Απόστολο ότι αισθάνεται μια πανίσχυρη δύναμη να κάνει κακό στον εαυτό του. Ο Απόστολος έκρινε πως τα πράγματα δεν είναι τόσο κρίσιμα όσο τα παρουσίασε η ρεσεψιονίστρια. Έτσι, έδωσε εντολή να του δώσουν ένα ελαφρύ ηρεμιστικό και του ζήτησε να περιμένει στην αίθουσα αναμονής για 20 λεπτά, μέχρι να τον αναλάβει κάποιος από το θεραπευτικό προσωπικό.

Ο νεαρός, πήρε το χάπι και κάθισε στην αίθουσα αναμονής. Η ρεσεψιονίστρια τον έβλεπε που ήταν ανήσυχος και το ανάφερε τηλεφωνικά στον Απόστολο. Εκείνη την ώρα ο Απόστολος είχε μια τηλεδιάσκεψη με άλλους 2 διευθυντές για την οργάνωση του συμποσίου. Έτσι, της είπε ότι θα δει το νεαρό σε 10 λεπτά. Κάποια στιγμή, ο νεαρός πετάχτηκε πάνω και ουρλιάζοντας όρμηξε και κουτούλησε τη τζαμαρία. Ευτυχώς ο υαλοπίνακας άντεξε, αλλά ο νεαρός βρέθηκε αιμόφυρτος στο πάτωμα με σοβαρή διάσειση εγκεφάλου.

Νομίζω πως είναι περιττό ν’ αναρωτηθούμε αν ο Απόστολος έχει ευθύνη για ό,τι συνέβη. Είναι υπεύθυνος κατ’ αρχή για την άστοχη διάγνωση που έκανε. Είναι επίσης υπεύθυνος που διάλεξε να βάλει την τηλεδιάσκεψη σε υψηλότερη προτεραιότητα από την κατάσταση του νεαρού.

Εδώ, τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Υπάρχουν όμως φορές που είναι πραγματικά δύσκολο ν’ αποδώσουμε ευθύνες. Στις καθημερινές μας σχέσεις είναι αναπόφευκτο να δημιουργηθούν συγκρούσεις αναγκών με τους ανθρώπους γύρω μας. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις μερικές φορές υποχωρούμε, μερικές τα θέλουμε όλα δικά μας και κάποιες άλλες, διαπραγματευόμαστε. Αυτή τη μορφή διαπραγμάτευσης την ονομάζω «αντιπαράθεση»: Είναι ένας συνδυασμός οριοθέτησης και αναζήτησης μιας μέσης λύσης. Το ζητούμενο είναι: Πώς υλοποιείται η αντιπαράθεση. Τι κάνεις; Κάθεσαι απέναντι απ’ τον άλλον και τον τρελαίνεις στους συλλογισμούς; Τον απειλείς με βάση τη διαφορά δύναμης που έχεις; Τον εξαγοράζεις; Του κάνεις αρνητική κριτική για το… «καλό» του;

Η αντιπαράθεση προϋποθέτει αρκετές ικανότητες: Η πρώτη είναι να ξέρεις ν’ ακούς. Η δεύτερη είναι να ξέρεις να μιλάς. Η τρίτη είναι να ξεχωρίζεις πότε είναι η στιγμή ν’ ακούσεις και πότε είναι η στιγμή να μιλήσεις. Η τέταρτη ικανότητα (ίσως και η πιο σημαντική) είναι να έχεις ξεκάθαρα κριτήρια για το πότε έχεις την ευθύνη και πότε όχι. Ειδικά στο θέμα αυτό βοηθά πολύ να λάβουμε υπόψη μας πώς λέγεται η ευθύνη στις Λατινογενείς γλώσσες.

Στ’ Αγγλικά η λέξη ευθύνη ονομάζεται responsibility. Είναι σύνθετη. Response θα πει «αντίδραση». Ability θα πει «ικανότητα». Μ’ άλλα λόγια, «ευθύνη»= «ικανότητα αντίδρασης». Πρόσεξε πόσο πιο απλά γίνονται τα πράγματα αν αντί να ρωτάμε «ποιος είχε την ευθύνη» ρωτήσουμε «ποιος είχε ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ»;

Στις περισσότερες αντιπαραθέσεις, η πιο συχνή αντίδραση είναι να μεταθέτουμε την ευθύνη στους άλλους: Η σύζυγος θεωρεί το σύζυγο υπεύθυνο για τη δυστυχία της. Η κάθε κυβέρνηση θεωρεί ότι την ευθύνη για το χάλι της χώρας την έχει η προηγούμενη. Ο προϊστάμενος θεωρεί ότι οι υπάλληλοι «φταίνε» για τη δυσλειτουργία του τμήματός του, χωρίς να εξετάζει τον τρόπο που ο ίδιος διοικεί. Κι ο ανίκανος ψυχολόγος θεωρεί τον επισκέπτη του υπεύθυνο που δεν βελτιώνεται, βαφτίζοντας την προσωπική του ανεπάρκεια σαν «αντίσταση» εκ μέρους του επισκέπτη…