Η Διαφορά Δύναμης

Ένα από τα θέματα που έχει τραβήξει την προσοχή της κοινής γνώμης αυτήν την εποχή είναι η καταγγελία της χρήσης ολυμπιονίκης στην ιστιοπλοΐα Σοφίας Μπεκατώρου για σεξουαλική εκμετάλλευση πριν από 20 χρόνια από έναν παράγοντα της ομοσπονδίας ο οποίος είναι ακόμα εν ενεργεία! Η καταγγελία αυτή (καθώς και η απαράδεκτη απάντηση που έδωσε αρχικά η ομοσπονδία) ενθάρρυνε κι άλλους αθλητές και αθλήτριες να κάνουν ανάλογες καταγγελίες. Ανάμεσά τους και ο ολυμπιονίκης στην Ιστιοσανίδα Νίκος Κακλαμανάκης, ο ποίος δεν κατήγγειλε κάτι σεξουαλικό, αλλά για κακή χρήση του δημοσίου χρήματος.

Στην περίπτωση της Μπεκατώρου, δεν πρόκειται για έναν βιασμό που της επεβλήθη με την υπεροχή της σωματικής δύναμης του εν λόγω παράγοντα, αλλά με τη διαφορά ιεραρχικής δύναμης. Μπες στη θέση της. Προπονείσαι για χρόνια, καθημερινά, πολλές ώρες σ’ ένα αγώνισμα. Στα 20 σου χρόνια, σ’ έχει επιλέξει η Ιστιοπλοϊκή ομοσπονδία να είσαι ανάμεσα στους αθλητές και τις αθλήτριες που θα εκπροσωπήσουν την πατρίδα σου στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σίδνεϊ. Λίγες μέρες πριν τους αγώνες (μπορεί και την παραμονή) έρχεται στο δωμάτιό σου ο …παράγοντας και είτε άμεσα είτε έμμεσα σου λέει πως ο δρόμος για τη συμμετοχή σου στον αγώνα, εξαρτάται από κάτι που καμία σχέση δεν έχει με τον αγώνα. «Του κάθεσαι ή δεν του κάθεσαι κύριε πρόεδρε»;

Το 2012 είχαμε ένα σκάνδαλο με τον τότε πρεσβευτή της Βενεζουέλας Φράνκλιν Ραμόν Γκονζάλες ο οποίος παρενοχλούσε σεξουαλικά πέντε ταυτόχρονα (!) Ελληνίδες υπαλλήλους της πρεσβείας. Δεν έγινε καμία καταγγελία. Γιατί; Διότι ήταν φίλος του δικτάτορα Μαδούρο και εκείνη την εποχή προσβλέπαμε σε βοήθεια από τη Βενεζουέλα. Για να λέμε και του στραβού το δίκιο, τον ανακάλεσε μετά από παρέμβαση του Τσίπρα. Όμως, κατόπιν απαίτησης του Γκονζάλες και οι πέντε υπάλληλοι απολύθηκαν!

Είναι φανερό πως οι δύο αυτές φαινομενικά διαφορετικές υποθέσεις, έχουν κάτι κοινό: Είναι κατάχρηση εξουσίας. Ένα, δυστυχώς, παγκόσμιο φαινόμενο το οποίο ισχύει ανάλογα με το καθεστώς κάθε κράτους. Θέλω να πιστεύω πως το φαινόμενο της κατάχρησης εξουσίας το συναντάμε σε μικρότερο βαθμό στα δημοκρατικά, απ’ ό,τι στα απολυταρχικά καθεστώτα, δηλαδή στα καθεστώτα όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι …άγνωστες λέξεις.

Τι είναι η εξουσία; Διαφορά δύναμης. Το κράτος έχει «εξουσία» διότι διαθέτει δικαστήρια, αστυνομία και στρατό και μπορεί να επιβάλει τη θέλησή του στους πολίτες. Ο ΟΗΕ (Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών) δεν έχει εξουσία. Κάνει διακηρύξεις και εκδίδει αποφάσεις χωρίς να έχει τρόπο να τις επιβάλει. Δηλαδή οι αποφάσεις του ΟΗΕ δεν είναι «πρέπει» αλλά «καλό θα ήταν». Γι’ αυτό, και από το 1974, τις διακηρύξεις του ΟΗΕ για την κατεχόμενη Κύπρο οι Τούρκοι τις γράφουν στα …γεννητικά τους όργανα.

Υπάρχουν διάφορα είδη εξουσίας, δηλαδή διαφοράς δύναμης. Αυτά είναι η μυική, η οικονομική, η ιεραρχική, η μορφωτική και η συναισθηματική για να μείνω στις βασικές. Η νοοτροπία που οδηγεί να χρησιμοποιείς σαν μέσο στις σχέσεις σου με τους άλλους τη διαφορά δύναμης, ξεκινάει μέσα από την ίδια την οικογένεια. Αν ο τρόπος να ελέγχεις τον γιό σου δεν βασίζεται στα αμοιβαία συναισθήματα, αλλά στη διαφορά της μυικής δύναμης που διαθέτεις, τότε όταν φτάσει στην Εφηβεία έχει αποκτήσει μια ηθική της μορφής «το δίκιο του ισχυρού». Αν συμβεί λοιπόν να είναι ένα ντερέκι, καταλαβαίνεις ότι δεν σε παίρνει να τον ελέγξεις μυικά, οπότε καταφεύγεις στην επόμενη διαφορά δύναμης που είναι οι οικονομική. Τον ελέγχεις μέσα από το χαρτζιλίκι. Όταν θα φτάσει κάποτε να γίνει …παράγοντας στην ομοσπονδία της ιστιοπλοΐας θα βρει τρόπους να εκμεταλλευτεί τη εξουσία που διαθέτει.

Όμως, αυτό που με απασχολεί περισσότερο είναι οι μηχανισμοί που διαθέτουν τα δημοκρατικά κράτη ώστε να ελέγχουν τη χρήση και την κατάχρηση της εξουσίας. Όλα τα δημοκρατικά κράτη έχουν μια εκλεγμένη Βουλή, ένα ανεξάρτητο Δικαστικό σώμα και μια Κυβέρνηση, που είναι ο εκτελεστής της θέλησης του λαού, όπως αυτή αποτυπώνεται στο κοινοβούλιο. Τα τρία αυτά μέρη (Βουλή, Δικαιοσύνη, Κυβέρνηση) είναι ανεξάρτητα το ένα από το άλλο και ταυτόχρονα ελέγχουν το ένα το άλλο. «Ελέγχουν» δεν θα πει «διευθύνουν». Δηλαδή, κανένα από τα τρία δεν έχει το πάνω χέρι. Φαντάσου ένα θεατρικό έργο στο οποίο συμμετέχουν τρεις ισότιμα διάσημοι ηθοποιοί. Ποιο όνομα θα βάλεις πάνω – πάνω, χωρίς να παρεξηγηθούν οι άλλοι δύο; Η λύση είναι να δημιουργήσεις με τα ονόματά τους έναν περιστρεφόμενο τροχό. Έτσι, τη μια είναι το όνομα του ενός πάνω – πάνω, την άλλη του άλλου.

Όταν μιλάμε για μηχανισμούς ελέγχου της εξουσίας, το ερώτημα είναι διπλό: Υπάρχουν τέτοιοι μηχανισμοί και – αν υπάρχουν – λειτουργούν; Για παράδειγμα, ένας καθηγητής αντιλαμβάνεται ότι ένα κονδύλιο που έλαβε το σχολείο από το υπουργείο για την αντικατάσταση του συστήματος θέρμανσης του σχολείου η λυκειάρχης το μετέτρεψε σ’ ένα καινούργιο προσωπικό αυτοκίνητο. Ο καθηγητής καταγγέλλει το γεγονός στην επιθεώρηση. Δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός για να καταλάβεις ποια είναι, κανονικά, αυτά που πρέπει ν’ ακολουθήσουν. Όμως, η λυκειάρχης με την επιθεωρήτρια ήταν συγκάτοικοι όταν ήταν φοιτήτριες στη Θεσσαλονίκη. Έτσι, το θέμα του ελέγχου της εξουσίας, από επιθεωρήτρια προς λυκειάρχη μετατρέπεται σε Φρόσω – Γιάννα. Έτσι, ο μηχανισμός παραλύει. Βάζει η Φρόσω (επιθεωρήτρια) την καταγγελία σ’ ένα συρτάρι και βγαίνουν για καφέ με το καινούργιο αμάξι της Γιάννας.

Πέρα από το εάν υπάρχουν μηχανισμοί ελέγχου της εξουσίας και αν αυτοί ελέγχονται, ένα ακόμα θέμα που έχει ενδιαφέρον είναι αυτό που ονομάζω «η στεγανότητα των δημοκρατικών μηχανισμών ελέγχου της εξουσίας» ή για συντομία «η στεγανότητα των θεσμών». Αν παρακολουθείς ποδόσφαιρο, υπάρχουν κάποιοι αμυντικοί παίχτες που δεν τους περνάς με τίποτα, ακόμα κι αν είσαι ο Μαραντόνα. Έτσι, υπάρχουν θεσμοί ελέγχου της εξουσίας που δεν τους περνάς με τίποτα.

Το σύστημα των ΗΠΑ, πιστεύω πως έχει από τους πιο …στεγανούς θεσμούς. Μέχρι τώρα, δύο πρόεδροι παραιτήθηκαν για να μην καθαιρεθούν και ο λεβέντης ο Trump κατάφερε να βρεθεί σε θέση καθαίρεσης δυο φορές μέσα σε 4 χρόνια! Τη μία από τις δύο, με διάφορους ελιγμούς, τη σκαπούλαρε. Με την ερχόμενη οψόμεθα. Όμως, από τον Trump οι ΗΠΑ μαθαίνουν πως, ακόμα κι ένας πρόεδρος, μπορεί με διάφορα νομικά τεχνάσματα με το γράμμα του νόμου να κάνει ενέργειες που είναι αντίθετες από το πνεύμα του νόμου. Γι’ αυτό πιστεύω πώς ένα «τεκμήριο» δεν θα πει απαραίτητα ότι είναι «αλήθεια».