Το κλειδί του κόσμου

Σε κάθε τομέα της ζωής υπάρχουν δημιουργικοί άνθρωποι. Το ίδιο ισχύει και για την ψυχιατρική και την ψυχολογία. Βέβαια, στον καλλιτεχνικό τομέα το ποσοστό των δημιουργικών ανθρώπων υποθέτω πως είναι αυξημένο. Όμως, και οι επιστήμες δεν πάνε πίσω. Το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή κάθομαι μπροστά από έναν υπολογιστή και γράφω, είναι αποτέλεσμα της δημιουργικότητας εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων.
Δημιουργικοί άνθρωποι υπάρχουν σε κάθε τομέα. Το ερώτημα είναι όταν βρεθούν μεταξύ τους τι γίνεται; Η μεταξύ τους συνδιαλλαγές συντείνουν στην «αύξηση» της δημιουργικότητας; Σπάνια! Συνήθως κυριαρχούν ο ανταγωνισμός και η αλαζονεία. Όπως λέει η Θεωρία των συστημάτων, «μια ομάδα από υγιείς ανθρώπους, δεν συνιστά απαραίτητα μια υγιή ομάδα». Κάποτε, σ’ ένα ψυχιατρείο αποφασίστηκε πως κάποιοι έγκλειστοι σχιζοφρενείς πολύ καλά σταθεροποιημένοι με ψυχοφάρμακα, ήταν σε θέση τα πρωινά να κάνουν κάποια απλή δουλειά για να βγάζουν ένα χαρτζιλίκι. Η δουλειά που έκαναν, ήταν να καθαρίζουν τζάμια σε εταιρείες. Μετά από μία εβδομάδα η δουλειά πήγαινε μεν καλά, αλλά υπήρχε κι ένα παράπονο. Οι υπάλληλοι, που γνώριζαν ότι οι καθαριστές τζαμιών ήταν σχιζοφρενείς, όταν τους έβλεπαν την ώρα που καθάριζαν τα τζάμια να παραμιλάνε τρόμαζαν και δυσκολευόντουσαν να συγκεντρωθούν στη δουλειά τους.
Το ίδιο βράδυ ο ψυχίατρος τους μάζεψε και τους ανάγγειλε ότι κινδύνευαν να χάσουν τη δουλειά. Μάλιστα τους είπε: «Αποφασίστε. Μπορείτε να κόψετε το παραμιλητό την ώρα της δουλειάς όταν σας βλέπουν; Έχετε τέτοια δυνατότητα;», και το άφησε εκεί. Τότε είπε ένας από αυτούς: «Αυτή η δουλειά είναι πολύ σημαντική για μας. Όχι μόνο για τα λεφτά, αλλά γιατί βγαίνουμε για λίγες ώρες στην κοινωνία. Όποιος νομίζει ότι δεν μπορεί να μην παραμιλάει όταν τον βλέπουν, μπορεί να παραιτηθεί για να μη χάσουμε τη δουλεία μας εκείνοι που μπορούμε να ελέγξουμε το παραμιλητό». Σε λίγη ώρα είχαν αποφασίσει. Από τους 8 θα συνέχιζαν οι 5. Οι υπόλοιποι θα έκαναν βοηθητικές δουλειές μακριά από τα …αδιάκριτα βλέμματα των υπαλλήλων.
Εδώ έχουμε ένα καλό παράδειγμα του κανόνα που λέει ότι «μια ομάδα από σχιζοφρενείς, δεν είναι απαραίτητα μια σχιζοφρενική ομάδα». Πράγματι, η ομάδα αυτή ήταν υγιής. Επανέρχομαι όμως στο θέμα που έθεσα πιο πριν. Όταν μερικοί δημιουργικοί άνθρωποι της ίδιας επιστήμης βρεθούν μεταξύ τους συνήθως έχουμε μια σχιζοφρενική ομάδα.
Όμως, όλοι οι κανόνες έχουν και τις εξαιρέσεις τους. Έτσι, τη δεκαετία του 1960 δημιουργήθηκε στο Palo Alto της Ν. Καλιφόρνιας μια ομάδα δημιουργικών ψυχιάτρων, ψυχολόγων και ψυχιατρικών κοινωνικών λειτουργών που έγινε γνωστή σαν The Palo Group. Εδώ, η συνεργασία αυτών των ανθρώπων εκτόξευσε τη δημιουργικότητα στην ψυχοθεραπεία σε νέες σφαίρες θεραπευτικής παρέμβασης.
Την εποχή εκείνη, η ψυχιατρική είχε μόλις αρχίσει ν’ αποδέχεται την ψυχολογία σαν επιστήμη και οι ψυχίατροι κοίταζαν τους ψυχολόγους με «μισό μάτι», διότι είχαν μπει στα «χωράφια» τους και τους έπαιρναν τη δουλειά. Η δημιουργία της ομάδας του Palo Alto οφείλεται κυρίως στη μέχρι τότε δουλειά ενός ψυχιάτρου που με τις δημιουργικές του παρεμβάσεις είχε συγκεντρώσει το ενδιαφέρον πολλών ψυχιάτρων και ψυχολόγων της Δυτικής Ακτής. Το έλεγαν Milton H. Erickson και ζούσε στο Phoenix της Arizona. Γύρω του μαζεύτηκαν άνθρωποι που δεν ενδιαφερόντουσαν για τις κλασσικές ψυχιατρικές παρεμβάσεις, κι έψαχναν κάτι πιο άμεσο και αποτελεσματικό. Ο Milton H. Erickson ήταν μια ζωντανή ενσάρκωση αυτής της αναζήτησης. Ας δώσω όμως ένα παράδειγμα της «μαγείας» των μεθόδων του Erickson.
Μια κοπέλα είχε φτάσει 17 χρονών και ακόμα δεν μπορούσε να ελέγξει την κύστη της. Έλεγε πως της ήταν αδύνατο να κρατηθεί. Μετά από πολλές προσπάθειες οι γιατροί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι θα χρειαστεί εγχείρηση. Εκεί, παρενέβη ένα μπάρμπας και τους έπεισε, πριν καταλήξουν στο χειρουργείο να επισκεφθούν τον Erickson, μήπως το πρόβλημα ήταν ψυχολογικό.
Ο Erickson ενημερώθηκε αναλυτικά από τον γιατρό και την οικογένεια για το πρόβλημα της κοπέλας και κατόπιν την κάλεσε στο γραφείο του. Μόλις κάθισε η κοπέλα στην πολυθρόνα της είπε: «Γνωρίζουμε και οι δύο ότι δεν μπορείς να ελέγξεις την κύστη σου. Ανησυχώ λοιπόν μη μου λερώσεις την πολυθρόνα και δεν θα μπορώ να συγκεντρωθώ στα όσα έχεις να μου πεις. Γι’ αυτό το λόγο, ακολούθησέ με μέχρι την τουαλέτα ώστε να αδειάσεις την κύστη σου και να έχουμε το κεφάλι μας ήσυχο.
Η κοπέλα ακολούθησε τον Erickson ο οποίος την οδήγησε στην τουαλέτα και της άνοιξε και την πόρτα. Η κοπέλα μπήκε στην τουαλέτα και έκλεισε την πόρτα. Ο Erickson είχε παραμείνει απ’ έξω. Την ώρα που άκουσε τον χαρακτηριστικό ήχο που κάνουν τα ούρα άνοιξε ξαφνικά την πόρτα. Της κοπέλας της κόπηκε αμέσως το κατούρημα. Τότε ο Erickson της είπε: «Μέχρι τώρα δεν ήξερες ότι μπορείς να κρατηθείς. Τώρα το ξέρεις». Και το πρόβλημα λύθηκε.
Ο πιο γνωστός από την ομάδα του Palo Alto στο Ελληνικό αναγνωστικό κοινό είναι ο Paul Watzlawick από το βιβλίο του «Η γλώσσα της αλλαγής» (εκδόσεις Θυμάρι). Ανάμεσά τους ήταν και ο ψυχίατρος Don D. Jackson (1920-1968). Στην ψυχιατρική κλινική που εργαζόταν έφεραν κάποια μέρα έναν καθηγητή της φιλοσοφίας που, κάποια στιγμή, τα μπέρδεψε στο κεφάλι του και νόμιζε πως ήταν …ο Θεός. Τριγύριζε λοιπόν όλη μέρα στους διαδρόμους της κλινικής κι έλεγε: «Είμαι ο Θεός. Φέρτε μου το κλειδί του κόσμου». Δεν ήταν επικίνδυνος, ούτε επιθετικός. Είχε γίνει όμως πολύ κουραστικός για τους γύρω. Έπρεπε λοιπόν να βρεθεί κάποιος τρόπος να σταματήσει αυτό το βιολί. Η πιο προσφιλής μέθοδος στις κλινικές είναι να του αυξήσεις τη δόση, να γίνει κοτόπουλο και να σταματήσει να ζητάει το κλειδί.
Όμως, η συγκεκριμένη κλινική ήταν στο πνεύμα της ομάδος του Palo Alto και η λύση για τη χρήση περισσότερων των φαρμάκων δεν ήταν η επιθυμητή. Αφού πέρασε η πρώτη εβδομάδα και τους είχε κυριολεκτικά γανώσει το κεφάλι, ο Jackson πήγε σ’ ένα παλιατζίδικο και βρήκε ένα παλιό μεγάλο σιδερένιο κλειδί. Την άλλη μέρα το πρωί πήγε στον ασθενή, γονάτισε με ευλάβεια μπροστά του και προσφέροντάς του το κλειδί του είπε: «Κύριε, το κλειδί του κόσμου». Ο ασθενής πήρε το κλειδί κι έμεινε για λίγο σιωπηλός. Ύστερα κοίταξε τον Jackson που είχε παραμείνει γονατιστός και του είπε: «Γιατρέ, ένας από τους δυο μας πρέπει να είναι τρελός».
Ένας άλλος από αυτή την παρέα ήταν ο John Weakland. Ένας νεαρός γύρω στα 25 την ψώνισε και κάποια στιγμή άρχισε να ισχυρίζεται ότι είναι ο Χριστός. Βλέποντάς το αυτό η οικογένεια, άρχισε να σταυροκοπιέται και ο νεαρός …βεβαιώθηκε ότι ήταν ο Χριστός. Έτσι η οικογένεια απευθύνθηκε στον Weakland. Εκείνος τους ζήτησε να έρθει όλη η οικογένεια και τους έδωσε οδηγίες πώς να φερθούν. Η οικογένεια αποτελείτο από τον πατέρα, τη μητέρα τον νεαρό και μια λίγο μικρότερη αδελφή. Μόλις μπήκαν στο γραφείο, ο Weakland άπλωσε το χέρι προς τον νεαρό και συστήθηκε: «John Weakland». «Ιησούς Χριστός» απάντησε φυσιολογικότατα ο νεαρός και ανταπέδωσε τη χειραψία. Ο Weakland άρπαξε αμέσως την ευκαιρία: «Α, εσύ λοιπόν πρέπει να είσαι ο Ιωσήφ» είπε στον πατέρα και του έδωσε το χέρι. «Χαίρω πολύ απάντησε» ο δασκαλεμένος πατέρας ανταποδίδοντας τη χειραψία. «Εσύ είσαι η Μαρία, χαίρομαι που σε γνωρίζω». «Παρομοίως» απάντησε η δασκαλεμένη Μαρία. Μετά στράφηκε προς την κοπέλα. «Κι εσύ πρέπει να είσαι η Μαγδαληνή» της είπε και η δασκαλεμένη κοπέλα αντέδρασε ανάλογα. «Καθίστε» είπε εγκάρδια ο Weakland. Μόλις κάθισαν, στράφηκε προς τον πατέρα: «Λοιπόν Ιωσήφ, πώς πάει το ξυλουργείο»; Εκείνη τη στιγμή ο νεαρός πετάχτηκε πάνω: «Όπα! Γιατρέ, εγώ είμαι ο τρελός. Εσύ θα μου τρελάνεις όλη την οικογένεια».
Πριν πολλά χρόνια εκδόθηκε από τις εκδόσεις Θυμάρι ένα βιβλίο μου που αρχικά είχε τίτλο «Ψάρια στον αφρό» με την έννοια ότι πολλές φορές η εμβάθυνση είναι περιττή και ότι η λύση βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας αλλά δεν τη βλέπουμε. Δυστυχώς ο κόσμος νόμιζε ότι ήταν ένα βιβλίο για …το ψάρεμα κι έτσι στην δεύτερη ανατύπωση, βάλαμε τον υπότιτλο για τίτλο και το βιβλίο έγινε «Μια μικρή αλλαγή φέρνει μια μεγάλη». Σήμερα πρέπει να έχει περάσει τη 10η ανατύπωση. Είναι μια συλλογή από τις εντυπωσιακές και δημιουργικές παρεμβάσεις του Milton H. Erickson και της ομάδας του Palo Alto. Παρόλο που μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί 31 βιβλία μου, αυτό εξακολουθεί να είναι το πιο αγαπημένο μου. Αν σου αρέσουν τα παραμύθια για μεγάλους, είναι καλή συντροφιά για το κρεβάτι.