Μια Έρευνα

Ξεκίνησα να εργάζομαι σαν ψυχολόγος στις αρχές του 1977. Λίγους μήνες πριν, σ’ ένα από τα τελευταία μαθήματα του Master, ένας καθηγητής μας διηγήθηκε την παρακάτω ιστορία: Σ’ έναν χημικό που είχε δική του βιομηχανία, έγινε διάγνωση κάποιου επιθετικού καρκίνου με πρόγνωση ζωής ένα χρόνο. Μια και ο άνθρωπος ήταν ακόμα γύρω στα 40, πούλησε τη βιομηχανία κι αποφάσισε να το ρίξει έξω και να ζήσει το υπόλοιπο της ζωής του όπως ήθελε. Μετά από δώδεκα χρόνια, κι αφού εξακολουθούσε να ζει, έκανε μήνυση στους γιατρούς, διεκδικώντας αποζημίωση για την οικονομική ζημιά που του προκάλεσαν και φυσικά την πήρε.

Η έμπνευση
Η ιστορία αυτή, μ’ εντυπωσίασε και χαράκτηκε μέσα μου. Στον έκτο μήνα της επαγγελματικής μου δραστηριότητας, μια μητέρα μου έφερε τον 14χρονο γιγαντόσωμο γιό της, ο οποίος χρησιμοποιούσε σωματική βία στη μητέρα του και τη γιαγιά του για να του δίνουν χαρτζιλίκι και να του αγοράσουν ό,τι επιθυμεί. Ο πατέρας, τους είχε εγκαταλείψει όταν ήταν ακόμα έγκυος κι έφυγε για τη Γερμανία. Από κει και πέρα δεν είχε δώσει σημεία ζωής.
Την εποχή εκείνη, μόλις είχα αγοράσει ένα πολύ σύγχρονο για τότε κασετόφωνο που έκανε 50.000 δραχμές. Μόλις το είδε ο γιός, γυάλισε το μάτι του. Το ίδιο βράδυ, μου τηλεφώνησε η μάνα και μου είπε ότι χάλαγε τον κόσμο να του αγοράσουν ένα τέτοιο κασετόφωνο. Η μητέρα ήταν σκηνοθέτης και είχε μια σχετική οικονομική άνεση. Όντας «μοντέρνα» και καλλιεργημένη μαμά, με την υποχωρητικότητά της και την αδυναμία της να οριοθετηθεί, κατάφερνε να μεγαλώσει έναν τύραννο.
Η ανοχή του στη στέρηση ήταν μηδενική και η συνηθισμένη του αντίδραση όταν δεν γινόταν το δικό του ήταν η επιθετικότητα. Ήταν πολύ φυσικό η μητέρα να έχει απηυδήσει με αυτή την κατάσταση. Στις ατομικές συναντήσεις που είχα μαζί της μου έκανε εντύπωση που όταν αναφερόταν στο γιό της, αντί να πει τ’ όνομά του, τον αποκαλούσε «ο καρκίνος». Λίγους μήνες μετά η διαγνώστηκε με καρκίνο στο μαστό! Όμως, τα βάσανά της δεν τελείωσαν εκεί. Μετά την εγχείρηση, έπρεπε να κάνει μια σειρά από ακτινοβολίες και για το λόγο αυτό έπρεπε ν’ αποφεύγει το νερό σ’ εκείνη την περιοχή. Δεν ξέρω πού την έμαθε αυτή την πληροφορία ο κανακάρης της, αλλά μόλις την έμαθε άρχισε να την εκβιάζει ρίχνοντας πάνω της νερό. Παρόλες τις προτροπές μου να τον βάλει σε μία κλινική, μέχρι τουλάχιστον να συνέλθει η ίδια, αυτό δεν το ήθελε με τίποτα.
Τρεις μήνες πριν αποχωρήσω για το διδακτορικό μου στην Αμερική, εμφανίστηκε από τη Γερμανία ο πατέρας! Διατηρούσε καμπαρέ σε μια Γερμανική πόλη και μόλις είδε ότι ο γιός του ήτανε …ντουλάπα, τον αγάπησε και τον πήρε μαζί του στη Γερμανία. Η γυναίκα αυτή έζησε μέχρι το 2015 !
Όταν έφυγα το 1978 για την Αμερική, δεν είχα ιδέα πώς θα εξελιχθεί η υγεία της. Όμως, η ιστορία της, σε συνδυασμό με την ιστορία του χημικού ήταν αυτές που με οδήγησαν στην απόφαση να τολμήσω μια τέτοια έρευνα.

Η αναζήτηση (κοινώς …μπλέξαμε)
Εννοείται ότι δεν ήμουν ο πρώτος που αναρωτήθηκε για τη σχέση προσωπικότητας-καρκίνου. Ακόμα κι από την εποχή του Γαληνού (129-199 μ.Χ.) υπήρχαν τέτοιες αναζητήσεις. Συνεπώς, πριν ξεκινήσω τη δική μου έρευνα, έπρεπε πρώτα να διαβάσω τι είχαν κάνει οι προηγούμενοι που ερεύνησαν την επίδραση της προσωπικότητας στον καρκίνο. Αυτό την εποχή εκείνη σήμαινε ατέλειωτες ώρες ψάξιμο στη βιβλιοθήκη. Σήμερα είναι μια απλή υπόθεση. Βάλε από περιέργεια “personality and cancer” (προσωπικότητα και καρκίνος) στο Google και θα μείνεις άναυδος από την πληθώρα των πηγών που θα βρεις.
Μέχρι τότε, το ερευνητικό μοντέλο που χρησιμοποιούσαν οι περισσότεροι ψυχολόγοι ήταν στις εξής γραμμές: Ζητούσαν από τα άτομα τα οποία ήταν να υποβληθούν σε κάποια εξέταση για καρκίνο, να συμπληρώσουν πρώτα κάποια ψυχολογικά ερωτηματολόγια. Στη συνέχεια, χώριζαν τα άτομα σε δύο ομάδες. Σ’ αυτούς με τον καλοήθη και σ’ εκείνους με τον κακοήθη όγκο. Στη συνέχεια προσπαθούσαν να εντοπίσουν αν υπήρχαν στοιχεία της προσωπικότητας που ξεχώριζαν τη μία από την άλλη.
Για παράδειγμα, δίνουμε κάποια ερωτηματολόγια σε γυναίκες που πρόκειται να κάνουν βιοψία για όγκο στο μαστό. Τις χωρίζουμε σε δύο ομάδες. Εκείνες που έχουν καλοήθη από εκείνες που έχουν κακοήθη όγκο. Τι διαφορές δείχνουν τα ερωτηματολόγια; Ας πούμε, δείχνουν οι γυναίκες με τον καρκίνο θυσιάζονται συνέχεια για τους άλλους. Συνεπώς μπορούμε να πούμε ότι το να βάζεις συνέχεια τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές σου, σε κάνει πιο ευάλωτο σ’ αυτή τη νόσο.
Καθώς διάβαζα τις έρευνες και τις διατριβές πάνω στο θέμα, κάτι δεν μου πήγαινε καλά. Για να το βρω, σκέφτηκα σαν γιατρός. Την εποχή εκείνη, οι γιατροί …λοξοκοίταζαν τους ψυχολόγους. Ιδίως από τότε που με τις ψυχοσωματικές έρευνες «μπήκαν στα χωράφια τους». Έτσι, ήταν πολύ φυσικό να είναι επιφυλακτικοί απέναντί μας και με το δίκιο τους. Η πρώτη αμφισβήτηση προς το ερευνητικό μοντέλο που ακολουθούσαν μέχρι τότε οι ψυχολόγοι ήταν: Πώς μπορείτε να γνωρίζετε αν, οι διαφορές της προσωπικότητας που βρήκατε, οδήγησαν στον όγκο ή αν οι διαφορές αυτές είναι αποτέλεσμα των αλλαγών που έχουν επιφέρει οι ορμονικές μεταβολές που οδήγησαν στον όγκο;
Από τη στιγμή που βρήκα αυτό το ευάλωτο σημείο, μου ήταν αδύνατον ν’ ακολουθήσω αυτή τη μέθοδο. Έπρεπε να βρω μια μέθοδο που ν’ απαντάει αποστομωτικά στην αμφισβήτηση αυτή. Έτσι η αρχική μου ερώτηση άλλαξε: Η προσωπικότητα επηρεάζει τον καρκίνο ή ο καρκίνος την προσωπικότητα;.
Κατ’ αρχήν, δεν μπορούμε ν’ αποκλείσουμε ότι οι ορμονικές μεταβολές που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του όγκου επηρέασαν και την προσωπικότητα. Όμως, ακόμα κι αν αυτό δεν ισχύει, το γεγονός ότι γνωρίζεις ότι έχεις καρκίνο δεν σε επηρεάζει σαν προσωπικότητα; Εδώ ένα κρυολόγημα έχεις, και επηρεάζεσαι.
Έτσι, συνειδητοποίησα ότι έπρεπε να ψάξω και τις έρευνες που μελετούσαν την επίδραση που έχει ο καρκίνος στην προσωπικότητα. Αυτό σήμαινε πως η δουλειά διπλασιαζότανε. Το πιο χρονοβόρο κεφάλαιο σε μια διατριβή είναι το 2ο: Η έρευνα της βιβλιογραφίας. Με την επισήμανση που έκανα εγώ, το δικό μου δεύτερο κεφάλαιο περιείχε δύο έρευνες της βιβλιογραφίας: Μια τις για έρευνες που έγιναν με άτομα που ενώ είχαν καρκίνο δεν το γνώριζαν ούτε το υποψιαζόντουσαν και μια με άτομα που γνώριζαν ότι είχαν τη νόσο.

Τα πρώτα ευρήματα
Διαβάζοντας τη βιβλιογραφία εντυπωσιάστηκα όταν διαπίστωσα από πόσο παλιά, επιστήμονες σε διαφορετικές εποχές και κοινωνίες είχαν αναρωτηθεί κατά πόσο ο καρκίνος είχε να κάνει και με τον ανθρώπινο ψυχισμό. Για παράδειγμα, αναρωτήθηκε ο Γαληνός (129-199 μ.Χ.) αλλά αναρωτήθηκε και η Αμερικανίδα Elida Evans η οποία το 1926 δημοσίευσε το πρωτοποριακό για τότε βιβλίο A psychological study of cancer (Μια ψυχολογική μελέτη του καρκίνου). Μέσα από το ψάξιμο των όσων είχαν γραφτεί πάνω στο θέμα μέχρι το 1979 (που άρχισα την έρευνα) τα σημαντικά στοιχεία που ανακάλυψα ήταν τα παρακάτω:
• Το 85% των ατόμων με καρκίνο αναφέρει ότι 6 μήνες έως ενάμισι χρόνο πριν τη διάγνωση είχαν υποστεί μια τόσο μεγάλη απώλεια που τους οδήγησε να νιώθουν τη ζωή τους άδεια.
• Βάζουν τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων συνέχεια πάνω από τις δικές τους και αυτοθυσιάζονται.
• Ενώ αισθάνονται πολύ έντονο θυμό, δείχνουν ήρεμοι και αδυνατούν να εκφράσουν και να εκτονώσουν τα συναισθήματά τους.
• Για αρκετό χρονικό διάστημα βιώνουν συναισθήματα απελπισίας και απόγνωσης που δεν τα εκφράζουν τους οδηγούν σε μια παρατεταμένη κατάθλιψη.
Πέρα από αυτούς τους παράγοντες, εντόπισα και άλλους όπως η εσωστρέφεια, το στρες, και η σεξουαλικότητα. Όμως όλες αυτές οι έρευνες ήταν ευάλωτες στην κριτική των γιατρών που ανάφερα πιο πάνω.
Όσο για την επίδραση που έχει ο καρκίνος στην ανθρώπινη προσωπικότητα, βρήκα ένα σωρό παράγοντες που ομολογώ δεν με εξέπληξαν. Ο κυριότερος είναι ότι αλλάζει η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας, αλλά και ο φόβος του θανάτου.
Όμως, η βιβλιογραφία δεν με βοηθούσε να βρω μια μέθοδο έρευνας που ν’ αποστομώνει τους γιατρούς. Στο μεταξύ, ο χρόνος περνούσε και έπρεπε να έρθω για λίγο στην Ελλάδα γιατί ήθελα να κάνω την έρευνά μου με Ελληνικό πληθυσμό. Τελικά, τη λύση τη βρήκα έξι μήνες αργότερα και αφού είχα πια επιστρέψει στην Αμερική: Να βάλουμε και μια τρίτη ομάδα! Όταν συγκρίνουμε ανθρώπους πριν από μία εξέταση, που δεν γνωρίζουν ότι έχουν καρκίνο, οι κριτικές των γιατρών στέκουν.
Αν όμως προσθέσουμε μια ομάδα ανθρώπων που ξέρουν ότι έχουν καρκίνο και τους δώσουμε τα ίδια ερωτηματολόγια, τότε θα είμαστε σε θέση να συγκρίνουμε εκείνους που έχουν καρκίνο και δεν το ξέρουν, από εκείνους που το ξέρουν. Αν ανάμεσά τους δεν βρίσκουμε διαφορές, αλλά και οι δύο αυτές ομάδες ταυτόχρονα διαφέρουν σε προσωπικότητα από εκείνους που δεν έχουν καρκίνο, τότε όλοι οι ισχυρισμοί περί ορμονικών επιδράσεων δεν ευσταθούν. Η σκέψη να συμπεριλάβω την τρίτη ομάδα στη έρευνα αντιμετωπίστηκε με ενθουσιασμό από την επιτροπή της διδακτορικής μου διατριβής.

Τα αποτελέσματα
Μια και σου διηγήθηκα όλη την ιστορία, ας σου διηγηθώ και πώς τελειώνει. Στην έρευνά μου συμμετείχαν 68 άτομα. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει την κατανομή:
ΑΝΔΡΕΣ
ΚΑΛΟΗΘΕΙΑ: 11
ΚΑΚΟΗΘΕΙΑ/ΑΓΝΟΙΑ: 10
ΚΑΚΟΗΘΕΙΑ/ΕΠΙΓΝΩΣΗ: 10

ΓΥΝΑΙΚΕΣ:
ΚΑΛΟΗΘΕΙΑ: 14
ΚΑΚΟΗΘΕΙΑ/ΑΓΝΟΙΑ: 10
ΚΑΚΟΗΘΕΙΑ/ΕΠΙΓΝΩΣΗ: 13

Απ’ ό,τι διαπιστώνεις το ερωτηματολόγιο αυτό μετράει πόσο ενεργητικό και πόσο παθητικό ρόλο έχεις προκειμένου να καλύψεις αυτές τις ανάγκες .
Στην κλίμακα του άγχους, τα άτομα που είχαν καρκίνο χωρίς να το γνωρίζουν είχαν πολύ μεγάλη διαφορά στο μέσο όρο του άγχους από τα άτομα χωρίς καρκίνο και στα δύο φύλα. Πρόσεξε όμως πώς:

ΑΝΔΡΕΣ
ΚΑΛΟΗΘΕΙΑ: 13.27
ΚΑΚΟΗΘΕΙΑ/ΑΓΝΟΙΑ: 8.30
ΚΑΚΟΗΘΕΙΑ/ΕΠΙΓΝΩΣΗ: 14.80

ΓΥΝΑΙΚΕΣ:
ΚΑΛΟΗΘΕΙΑ: 15.21
ΚΑΚΟΗΘΕΙΑ/ΑΓΝΟΙΑ: 12.60
ΚΑΚΟΗΘΕΙΑ/ΕΠΙΓΝΩΣΗ: 14.2

Τα άτομα που έχουν καρκίνο χωρίς να το γνωρίζουν, δηλώνουν λιγότερο άγχος από τις δύο άλλες ομάδες. Αυτό σημαίνει ότι έχουν λιγότερο άγχος; Σκέψου το: Το ερωτηματολόγιο αυτό το συμπλήρωσαν ενώ περίμεναν να κάνουν βιοψία! Είναι φυσιολογικό να μην έχουν άγχος; Όχι βέβαια. Όπως έδειξαν όμως οι προηγούμενες έρευνες, ένα βασικό χαρακτηριστικό στα άτομα με καρκίνο είναι η αδυναμία έκφρασης κι εκτόνωσης συναισθημάτων. Συνεπώς, μπορεί το φανερό άγχος να δείχνει μειωμένο, αλλά υπάρχει ένα έντονο κρυφό άγχος.
Μια δεύτερη διαφορά προκύπτει από τις κλίμακες των κοινωνικών αναγκών, είναι η μειωμένη επιθυμία που είχαν οι μη γνωρίζοντες για την ασθένεια ν’ ασκούν έλεγχο (2.0) σε σύγκριση με εκείνους που είχαν καλοήθεις όγκους (3.45) πράγμα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι που παθαίνουν καρκίνο είναι πιο υποχωρητικοί από τον μέσο άνθρωπο. Όταν μάλιστα μάθουν ότι έχουν καρκίνο, γίνονται ακόμα πιο υποχωρητικοί, έως και παθητικοί. Αυτό φαίνεται από το χαμηλό μέσο όρο που εμφανίζει αυτή η κλίμακα σ’ εκείνους που γνωρίζουν ότι έχουν καρκίνο (0.8). Σημειωτέον ότι σε κανένα σημείο της έρευνας δεν βρέθηκαν να υπάρχουν διαφορές στα στοιχεία αυτά σε άντρες και γυναίκες.
Τι βρήκα λοιπόν; Ότι οι άνθρωποι που έχουν πολύ άγχος αλλά το κρύβουν και είναι ταυτόχρονα υποχωρητικοί, κάτω από ορισμένες συνθήκες (απώλεια, καρκινογόνο περιβάλλον, κ.λπ.) έχουν περισσότερες πιθανότητες να πάθουν καρκίνο.

Οι σημερινές γνώσεις
Όπως είναι φυσικό, οι ερευνητές έχουν κι αυτοί τις προκαταλήψεις τους. Για παράδειγμα, για χρόνια διαφωνούσαν για τη σημασία που έχει η κληρονομικότητα σε σχέση με το περιβάλλον στη διαμόρφωση της προσωπικότητας, για να καταλήξουν ότι ισχύουν και τα δύο.

Τα βασικά στοιχεία
Με τις σημερινές γνώσεις, όσο περισσότερα ναι απαντήσεις σ’ αυτές τις ερωτήσεις, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να είσαι ευάλωτος σ’ αυτή τη νόσο.
Είχες κάποια πολύ σημαντική απώλεια τους τελευταίους 18 μήνες;
Έχεις αναλάβει συστηματικά να φροντίζεις κάποιον;
Νιώθεις συχνά δυσαρέσκεια;
Είσαι δυστυχισμένος στις σχέσεις σου;
Νιώθεις παγιδευμένος;
Αισθάνεσαι ανάξιος;crave
Υπερεπιθυμείς, λαχταράς να σου δίνουν προσοχή;
Αν αναγνωρίζεις πως η ζωή σου έχει πολλά από αυτά τα στοιχεία, καλό θα ήταν να κάνεις κάπου-κάπου ένα τσεκάπ φροντίζοντας παράλληλα να βρεις επαγγελματική βοήθεια για τη λύση αυτών των προβλημάτων.