ΤΟ ΧΑΜ ΚΑΙ ΤΟ ΧΑΣ

Αυτή την εποχή, του κορονοϊού, τις τελευταίες μέρες επικρατεί ένα σύνθημα: ΧΑΜ, δηλαδή χέρια, αποστάσεις και μάσκα. Αυτά είναι τα τρία αμυντικά μας όπλα. Πλένουμε συχνά τα χέρια μας, κρατάμε μεταξύ μας αποστάσεις και σε κλειστούς χώρους φοράμε μάσκα. Είναι το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε για να μην παραλύσει εντελώς η οικονομία μας.

Το ΧΑΣ είναι διαφορετικό. Μπορεί να μοιάζει με το ΧΑΜ, αλλά σαν αρχικά δεν έχει καμία σχέση με το ΧΑΜ. ΧΑΣ είναι η χαμηλή ανοχή στη στέρηση. Μπορεί οι λέξεις αυτές να μην έχουν καμία σχέση με τις λέξεις «χέρια, αποστάσεις και μάσκα» αλλά έχουν άμεση σχέση με την απαιτούμενη αυτοπειθαρχία προκειμένου να υλοποιηθεί επιτυχώς το ΧΑΜ.

Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά σ’ αυτή την έννοια. Τι είναι η στέρηση: Μια κατάσταση όπου κάποια σημαντική για μας ανάγκη, δεν μπορεί να ικανοποιηθεί. Αν λάβεις υπόψη σου πόσα διαφορετικά είδη στέρησης υπάρχουν, είναι εύκολο να καταλάβεις ότι σε τέτοια κατάσταση βρισκόμαστε συχνά. Αυτό που έχει σημασία είναι πώς αντιδράμε, δηλαδή τι λέμε ή τι κάνουμε. Όταν λέμε «χαμηλή ανοχή στη στέρηση» εννοούμε σε σύγκριση με το μέσο όρο των συνομηλίκων μας. Χονδρικά υπάρχουν δύο είδη στερήσεων: Οι βιολογικές (πείνα, δίψα, πόνος κ.λπ.) και οι συναισθηματικές (απώλεια τόμου, περιουσίας, απόρριψη, μοναξιάς και άλλα). Οι σύγκριση με τους άλλους γίνεται σε τρεις κλίμακες: Χρόνος αντίδρασης, ένταση έκφρασης και έλεγχος αντίδρασης. Παράδειγμα.

Είμαστε σε μια αίθουσα μαζί με άλλα εκατό άτομα περίπου και παρακολουθούμε μια διάλεξη. Το κλιματιστικό της αίθουσας είναι κλειστό κι έχουμε αρχίσει να ζεσταινόμαστε τόσο, που δυσκολευόμαστε να παρακολουθήσουμε τον ομιλητή. Βιώνουμε όλοι ταυτόχρονα την ίδια βιολογική στέρηση. Κάποιος όμως, θ’ αντιδράσει πρώτος. Μπορεί να μην πει τίποτα αλλά καταλαβαίνουμε ότι αντιδρά, διότι ξεφυσάει δυνατά κι έχει αρχίσει να κάνει αέρα μ’ ένα περιοδικό που κρατάει. Αν φανταστούμε μια κλίμακα «χρόνου αντίδρασης». Δηλαδή πώς συγκρίνεται ο χρόνος αντίδρασης του συγκεκριμένου ατόμου σε σχέση με το μέσο όρο.

Η κλίμακα αυτή είναι: Ελάχιστος, Μειωμένος, Επαρκής, Αυξημένος, Μέγιστος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα έλεγα ότι ο χρόνος αντίδρασης του συγκεκριμένου ατόμου είναι μειωμένος. Αυτό σημαίνει ότι έχει χαμηλή ανοχή στη στέρηση; Όχι απαραίτητα, διότι όπως ανέφερα πιο πριν, υπάρχουν κι άλλες δύο παράμετροι: Η «ένταση έκφρασης» και ο «έλεγχος συμπεριφοράς». Μπορεί το άτομο να είναι το πρώτο που ξεφυσάει, αλλά δεν είναι απαραίτητα και  το πρώτο που θα πει δυνατά «ζέστη κάνει εδώ μέσα». Η κλίμακα για την ένταση έκφρασης είναι: Ανύπαρκτος – Μειωμένος – Κατάλληλος – Αυξημένος – Υπερβολικός. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα θεωρούσα την αντίδρασή του «αυξημένη» αν όχι «κατάλληλη». Και πάλι, αυτό δεν θα τον χαρακτήριζε απαραίτητα σαν άνθρωπο με χαμηλή ανοχή στη στέρηση.

Η τρίτη παράμετρος είναι ο «έλεγχος συμπεριφοράς». Δηλαδή κατά πόσο ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρεσαι όταν κάποια στέρηση είναι αποτέλεσμα της εκλογής σου ή της αδυναμίας σου να ελέγξεις τον εαυτό του. Η κλίμακα εδώ είναι παρόμοια με την προηγούμενη: Ανύπαρκτος – Μειωμένος – Κατάλληλος – Αυξημένος – Υπερβολικός.

Έχουμε λοιπόν τρεις κλίμακες:

(ΧΑ) Χρόνος αντίδρασης: Ελάχιστος – Μειωμένος – Επαρκής – Αυξημένος – Μέγιστος

(ΕΕ)  Ένταση έκφρασης: Ανύπαρκτη – Μειωμένη – Κατάλληλη – Αυξημένη – Υπερβολική

 (ΕΣ) Έλεγχος συμπεριφοράς: Ανύπαρκτος, –  Μειωμένος –  Επαρκής – Αυξημένος –  Μέγιστος

Προκειμένου να πούμε ότι ένας άνθρωπος έχει χαμηλή ανοχή στη στέρηση χρειάζεται και στις τρεις κλίμακες να βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο. Στην συγκεκριμένη περίπτωση πρέπει να είναι, ΧΑ ελάχιστος ή μειωμένος, ΕΕ ανύπαρκτη ή μειωμένη και ΕΣ ανύπαρκτος ή μειωμένος. Πάντα βέβαια, σε σύγκριση με τους συνομήλικους του. Άλλη ανοχή στη στέρηση έχει ένας δεκάχρονος και άλλη ένας σαραντάρης.

Ας πάρουμε έναν ενήλικα ο οποίος στη στέρηση αντιδρά σε χρόνο επαρκή (δηλαδή όσο και οι περισσότεροι) η έκφρασή του είναι κατάλληλη προς την περίσταση και έχει επαρκή έλεγχο στη συμπεριφορά του. Για παράδειγμα, όταν θυμώσει, εκείνος διαλέγει αν, και πώς θα εκφράσει το θυμό του. Αυτός είναι ένας αυθόρμητος άνθρωπος. Ο άλλος που είναι «αν δεν το πω θα σκάσω» δεν είναι αυθόρμητος. Είναι παρορμητικός. Δεν διαλέγει τι, και πώς θα το πει. Δεν έχει έλεγχο. Συνήθως λέει ό,τι τού’ ρθει.

Πιστεύω πως η ανοχή στη στέρηση είναι ο κρίσιμος παράγοντας στην αυτοπειθαρχία που θα επιδείξει καθένας μας αυτές τις μέρες. Κατά πόσο θα διατηρηθεί το ΧΑΜ και για πόσον καιρό (μέχρι να μη χρειάζεται πιά) είναι καθαρά θέμα ατομικής ευθύνης. Για πόσον καιρό θα πλένεις τα χέρια σου, για πόσο καιρό θα χρησιμοποιήσεις αντισηπτικό, για πόσον καιρό θα έχεις στο νου σου να τηρείς αποστάσεις ασφαλείας και για πόση ώρα θ’ αντέχεις τη μάσκα στο πρόσωπό σου; Όλα αυτά εξαρτώνται από την ανοχή στη στέρηση που έχει καθένας μας.

Ίσως, μέσα από όσα γράφω εδώ, κάποιος να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αφού η χαμηλή ανοχή στη στέρηση είναι ένα σημαντικό μειονέκτημα, η υψηλή ανοχή στη στέρηση  είναι αρετή. Πράγματι, μερικές φορές η εγκράτεια οδηγεί σε λιγότερα δεινά απ’ ότι ο παρορμητισμός. Όμως, σε γενικές γραμμές αν στις τρεις κλίμακες έχει αυξημένο ή μέγιστο χρόνο αντίδρασης, ανύπαρκτη ή μειωμένη ένταση έκφρασης και αυξημένο ή μέγιστο έλεγχο συμπεριφοράς, τότε είναι κατά πάσα πιθανότητα ένα συναισθηματικά σφιγμένο άτομο που ανέχεται πολλά και υποφέρει από σωματικές ή ψυχοσωματικές διαταραχές. Μάλιστα σύμφωνα με μερικές θεωρίες υποφέρει από δυσκοιλιότητα.